अबकोहाम्रोबाटो➡️

बचपन गोर्खा डिप्लोमेसी को बिकल्प
प्राचीन “जम्बुदिप डिप्लोमेसी” पुर्बिय दर्शन (बहस-१५)

हिमालयको ताङ्झु प्राचीन सडक ,झट्ट हेर्दा चट्टानबाट बनेको ड्र्यागन जस्तो देखिन्छ। यो भन्दा भव्य र सब्य पृथ्वीमा कुनै पहाड छैन। यसले प्राचीन देब -किरात जम्बुदिप साम्राज्य उत्तर तिर बर्तमान चिन र प्राचीन देब-किरात जम्बुदिप साम्राज्य दक्षिणतिर बर्तमान नेपाल,भारत,भुटान र पाकिस्थानको सिमानाको काम गरेको छ।

किङ्घाई-तिब्बत पठारको दक्षिणी किनारमा हिमालय श्रृङखलाको चाप पूर्व देखि पश्चिम सम्म 2400 किलोमिटर लामो छ,उत्तर देखि दक्षिण 200-350 किलोमिटर चौडा छ।
तिब्बतको न्यङ्चीमा रहेको नाङ्गा बावा शिखरसम्म पूर्वतिर फैलिएको छ भने उत्तर सियाङक्वान नदी र ब्रह्मपुत्रले घेरिएको छ। गंगा समतल दक्षिण भारत पश्चिमदेखि पूर्वसम्म फैलिएको सेतो ड्र्यागनजस्तै फैलिएको छ।

आश्चर्यजनक रूपमा हिमालय हुँदै ठाडो रूपमा बग्ने १२ नदी र उपत्यकाहरू छन्। यो उत्तर र दक्षिण जोड्न पहाडहरू काट्ने मार्गहरू हुन्। यो छिङहाई-तिब्बत पठार र दक्षिण एसिया बीचको मुख्य ट्राफिक सडक मात्र होइन,यसले यहाँ विभिन्न प्राचिन सांस्कृतिक आदान-प्रदानलाई पोषित गरेको छ।

सोङत्सेन गाम्पोले ताङ राजवंशकी राजकुमारी वेनचेङसँग विवाह गरेपछि,ताङ-फान प्राचीन सडक र फ्यान-नि प्राचीन सडक हुँदै नेवोला (नेपाल) तियान्झु (भारत) जाने पुरानो निझु सडक नै प्राचिन चीनबाट दक्षिण एसिया (भारत बर्ष) जोड्ने अन्तर्राष्ट्रिय च्यानल बनेको छ – ताङ्झु प्राचीन सडक।

जिलङ तिब्बत स्वायत्त क्षेत्रको शिगात्से क्षेत्रको दक्षिण पश्चिममा नेपालसँग दक्षिण र दक्षिण पश्चिममा अवस्थित छ। विशेष भौगोलिक वातावरणले एक जटिल र विविध प्राकृतिक पारिस्थितिको संरचना सिर्जना गरेको छ। यस पहाडी श्रृंखलाको फेदबाट आर्द्रताको डिग्रीले आर्द्रताबाट सुख्खामा र सुख्खा बाट आर्द्रतामा परिवर्तनको व्याख्या गर्दछ। एक छेउ संसारको छाना हो भने,अर्को छेउ एक उपोष्णकटिबंधीय उपत्यका हो, जसलाई “सगरमाथा पछाडिको बगैचा” भनिन्छ। यहि बाट पृथ्वीको तापक्रम फेरबदल सँगै ऋतु परिबर्तनको प्राकृतिले भुमिका निर्बाह गर्छ।

छिङ इतिहासको मस्यौदा फु काङआनको जीवनी को अध्यायले 18 औं शताब्दीको उत्तरार्धमा तिब्बतसँग सम्बन्धित आक्रामकता विरोधी युद्धको वर्णन गर्दछ – गोर्खा विरुद्ध छिङ सेनाको जवाफी आक्रमण।

गोर्खाहरूले चीनको तिब्बतमा तीन पटक आक्रमण गरे,दुई पटक क्यानलोङ अवधिमा र एक पटक सियानफेङ अवधिमा। तिनीहरूमध्ये, दोस्रो आक्रमणले सबैभन्दा ठूलो प्रभाव पारेको थियो।

सम्राट कियानलोङको शासनकालको ५६औँ वर्ष (१७९१) मा, गोर्खाहरूले हौजाङमा आक्रमण गर्न सेना पठाए, न्यालम र सिलोङ (अहिलेको जिलोङ सहर) जस्ता महत्वपूर्ण सहरहरू कब्जा गरे र हौजाङको राजधानी सिगात्सेलाई लुट्यो। सम्राट कियानलोङले तुरुन्तै ग्वाङ्डोङ र गुआङ्सीका गभर्नर फू काङ्गनलाई जनरल र हाई लान्चालाई, सल्लाहकार र मन्त्रीको रूपमा नियुक्त गरे र आक्रमणकारी शत्रुसँग लड्न सेनालाई समूहमा तिब्बतमा नेतृत्व गरे।

Qianlong को शासन को 57 औं वर्षमा (1792), सिचुआन एडमिरल चेंगदे, जो ल्हासामा पहिलो पटक आइपुगे, Houzang , न्यालम गाउँ हुँदै गोरखाको राजधानी याङ्बु (अहिलेको काठमाडौं) पुगे। पछि हट्ने गोर्खाहरूले शान्ति खोज्न राजदूतहरू पठाए। गोरखा आक्रामकता विरुद्धको प्रतिआक्रमण सम्राट कियानलोङको “शिक्वान मार्शल आर्ट” को अन्तिम युद्ध थियो।

जिलोङ त्यो ठाउँ हो जहाँ टुबोले राजकुमारी चिजुन (भृकुटी )लाई तिब्बतमा निम्तो दिएका थिए। राजकुमारी चिजुनको आगमनलाई स्वागत गर्न जिलोङबासीले तीन दिन, तीन रात गित गाएर नाचेपछि राजकुमारीको टिमको मन पग्लियो। जिलोङको साँस्कृतिक लयले नेबोला (नेपाली) साँस्कृति लयलाई जित्यो। राजकुमारी चिजुन मंजुर भएर राजा स्रोङचोङ गो-म्पो सँग बिबाह गर्न। जुन साँस्कृति अहिले पनि हिमालय वरिपरीको खस – किरात -तिब्बती रैथाने समुदायहरुमा जिबन्त छ।

जिलङ उपत्यका माउन्ट एभरेष्ट नेचर रिजर्भको मुख्य क्षेत्र हो। यसमा सुन्दर दृश्यहरू छन् र सबैभन्दा आदिम प्राकृतिक भू-रूप र जैविक समुदायहरूलाई कायम राख्छ। किरातपती शिबले तन्त्रको बिकास ,सक्तीसाली हतियार र समाजलाई चलायमान बनाउन ब्याबस्थाको शुरुवात यहि बाट गरेको थिए। जिलङमा गहिरो रूपमा दृश्य प्रभाव र आध्यात्मिक धक्का महसुस नै जिलङको नजिक मानिस र प्राणीहरूको जादुई राज्य ।

यसरी गोर्खा डिप्लोमेसीको लिगेसी र शाह बंशहरुको धेरै लामो राजकिय ईतिहास नहुनु , राजा पृथ्वीनारायण शाहको नेपाल एकीकरणको केही समयमै मृत्यु हुनुले मुलुक मजबुत बन्नै सकेन। राज्य मजबुत बनाउने निम्न तिन आधारभुत बिसेस्ताहरु शासकहरु मा रहेन ,यहि नै परनिर्भर र “बचपन गोर्खा डिप्लोमेसी” थियो ,:

⭐️१) नेपाल भनेर चिनिने भौगोलिक सिमाना भित्र एकीकरण गरेको राज्यहरु बिच धार्मिक,राजनितीक,आर्थिक,सामाजिक,
र साँस्कृतिक रुपमा आन्तरिक दिगो ब्याबस्थापन अभाव,

⭐️२) प्रशासानिक,आर्थिक ,सुरक्षाप्रणाली र बिना कुटनैतिक तयारी निरन्तर तिब्बत माथी तीन पटक आक्रमण,पश्चिमी भु-भागमा खुकुरी ,भाला तरबार कै भरमा बिना तयारी युद्ध निरन्तर अघि बढाउनु ,

⭐️३) नेपाल एकीकरण आफैमा राम्रो भएपनि, किरातकाल,लिच्छविकाल ,मल्लकालमा बिकास भएको आर्थीक,प्रशासनिक,राजनितीक र दार्शनिक कुटनैतिक तयारीको लामो राजकिय प्रयोग, अभ्यास र अनुभवहरु लाई पुर्णरुपमा त्यागेर, नयाँ कुटनैतिक तयारीमा मात्रै भर पर्नु कुटनैतिक बचपन र दुर्भाग्य ,

राजा पृथ्वीनारायण शाहको नेपाल एकीकरण सँगै शुरु भएको कासी बनारस कुटनिती र प्रधानमन्त्री जङ्गबहादुर राणाले पश्चिमा सक्ती बेलायत दरबार सँग शुरु गरेेको कुटनैतिक तयारीको निरन्तरता नै संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल सम्म आईपुग्दा जेनतेन चलिरहेको छ।

यहि भुमीमा वैदिक शास्त्रहरुमा उल्लेखित हजारौं बर्ष पुरानो हिमवन्त खण्ड किरात देश मात्रै होइन ,प्राचीन जम्बुदिप देब-किरात साम्राज्यको ईतिहास बोकेको किरात सभ्यता छ।
अझ यहि भुमीमा पहिलो पल्ट राजसस्थाको शुरुवात गर्ने पहिलो राजा यलम्बरको एतिहास छ। ३२ पुस्ता सम्म राज गर्ने किरातहरुको एतिहास छ।

गोर्खा डिप्लोमेसीको जगमा निर्माण भएको नेपालको ईतिहास र बर्तमान राजनिती प्रणालीमा पनि यहि चरित्रको कुटनैतिक लिगेसीको निरन्तरताले न भारत ,न चीन दुबै छिमेकी देशहरु सँग दिगो सम्बन्ध रहन सकेन। तिनै गोर्खाली कुटनितीको निरन्तरताको कारण राज्यलाई चाहिने सबै श्रोत साधनमा परनिर्भर हुनुपर्यो। एकमात्रै देखिन्दा राजनिती स्वातन्त्रता थियो,यो पनि दलहरुको छलकपट र नितीगत भ्रष्टाचारको कारण अब छिमेकी सक्तीहरु ले बिस्वास गर्न छोड्यो।

चीनले त तीन तीन पटक तिब्बत माथी आक्रमण र लुटपाट गर्ने गोर्खा डिप्लोमेसीको निरन्तरताको क्रमभङ्ग नभई बिस्वासै गर्दैन र गरेन। भारतले झन आफ्नै भुमी बनारस कासी बाट हिन्दुअधिपतीको रुपमा स्थापित गरेको गोर्खा डिप्लोमेसी लखनाउ र पन्जाबमा तिनै गोर्खाहरु भारतिय हिन्दु र सिखहरु माथी अङ्गेज सँग मिलेर नरसंहार गरेपछि कहिले बिस्वास गरेन।

दु:खद पक्ष दुबै छिमेकी मुलुकले भरपर्दो र स्थाई पार्टनरको रुपमा कहिल्यै नेपालमा बैकल्पिक शक्ति पाउन सकेन,यधपी पश्चिमाहरु नेपालको राजनिती चरित्र देखि सन्तुष्ट छ।

तसर्थ बचपन गोर्खा डिप्लोमेसी र यसलाई आयतित पश्चिमा हिन्दुबादले पक्षपोषण गरेकोले यसको बिकल्पमा सक्कल राष्ट्रवाद राष्ट्रिय समुदाय निर्माण गरि सनातन वैदिक सत्ययुगिन चरित्रले सम्पन्न नेपालको इतिहास पुनलेखन गर्दै गर्दा पुर्बिय दर्शनको मुल किरातपती शिबले शुरुवात गरेको किराततन्त्र शैबदर्शन र आधार प्राचीन “जम्बुदिप डिप्लोमेसी” कार्यनयन हाम्रो उच्चतम लक्ष्य हो ।